Дукха сий долаш нах хиннаб вай къаман, ширача заман чухьа. Царех лаьца карарча ханага кхаччалца яздеш хьаденад берий журнал. Бакъда вай заман наха юкъе а кIезига хиннабац деналца, майралца, эзделца, гIулакхаца белгалбаьнна гIалгIай. Царех цхьабараш карарча хана вайна юкъе боацаш ба. Шоаех бола дика дагалоацам битаб цар тIехьа тIадоагIача ноахалашта. Ишттача нахах ва вай мехкахо, Россе Турпал Келаматанаькъан Макшарипа Iалихан.
Iалихан ваь хиннав 1969 шера бекарга бетта 18-ча дийнахьа Нохч-ГIалгIай Республикан Шолжа кхален Сипсой-ГIалий тIа Келаматанаькъан Сулеймана Макшарипеи Гаьгенаькъан Iумара Аминатеи дезале. Цу боккхача дезала юкъе, дерригаш ворхI бер хиннад цар, эггара тIехьа ваь, зIамагIа а ворхIлагIа а вола кIаьнк хиннав Iалихан. Шоай юртарча (цу заман чухьа шахьар оалаш хиннадац цох) №4 йолча юкъерча ишколе деша вахав из, 1986 шера из чакх а яьккхай. Эскаре гIулакх деш хул вай мехкахо 1987-1989 шерашка. Цигара из цIавена дукха ха ялале, Нохч-ГIалгIай республика йох, Iалихан хIетта хьахинна гIалгIай къона республика езаш а цох дог лазаш а къахьега волалу, юкъарча «Халкъа кхел» яхача цхьанкхетара Шолжа кхален даькъа кулгалхо волаш. Хала гIулакх хиларал совгIа, из кхераме хIама а хиннад. ГIалгIайче Россеца хургья е хургьяц яха дош къоастадеш референдум еча хана, цо хьинаре дакъа лоац гIалгIай юрташка бахача наха юкъе болх беш, латтача хьалах уж дIакхетабеш. НизагIа из референдум чакх ца яккхийта гIийртача наха, герз бедоаллаш, духьаллаьттарех ва из. Иштта 1992 шера гIалгIай-хIирий тIом болча хана, наха юкъе кхетама болх бу цо, тIом кхы а кIоарглургбоацаш, хатар соцаде гIерташ. Халкъа лорбой командир волаш, гIалгIай къаман хьалхара Президент хоржа гIулакх дика чакхдоаккхаргдола хьалаш, кхаж тассар Iалашдеш хиннав Макшарипа Iалихан. Белгалдаккха деза, цу хана Iалихана дизза 20 шу мара ца хиннилга.
ДIахо, республика эттачул, дегIааха йолаенначул тIехьагIа (1996), из Самаре дIавода, цигарча юридически институте деша а отт. Саг йоалаю; кердача, къонача дезале хьахул воI-йоI. ДIахора цун болх а вахар а айхха дувзаденна хиннад ФСБ мугIарашца. 2000 шера Самарерча бокъонаш лораерех цаI хиннав гIалгIай зIамига саг. 2002 шера из юкъевода ФСБ ОРУ 2-ча гIулакхе латтарашта. Ийс шера совгIа къахьег цо цу моттиге, Россе кхерамзле лораеш. Дуккхача шийца болх беча наха масал гойташ, хьавена хиннав Шолжера зIамига саг. Цох лаьца яздаь хиннад цунца цхьана гIулакх деш а хьоашал доагIаш а хиннача СССР КГБ «А» яхача тоабан полковник хиннача Долгов Сергейс, «ГIалгIайчера Россе Турпал» яхача йоазон тIа («Россе спецназ», тов бутт, №9; «Сердало» 2010 шу, ардара бетта 21 ди, №165-166).
2007 шера тов бетта 17-ча дийнахьа Келаматанаькъан дезалга а берригача вай мехкага а доккха хатар доагIа. ГIалгIай мехка «Вайнах» яхача кафена гаьнна доацаш, из чувагIача машина герз детт зуламхоша. Хетаргахьа, из моттиг лехаш уж цунна тIехьабаьнна лела дукха ха хиннай. Цу хана 38 шу мара даланза вола Iалихан яьча човнех ла. Цу шера (2007) чиллан бетта 4-ча дийнахьа денал, майрал гойташ Россе моастагIашта духьаллаьттача Келаматанаькъан Макшарипа Iалихана №1468-сс йолча амарца Россе Турпал яха сийдола цIи лу. 2009 шера оагIой бетта 22-ча дийнахьа «Россе Турпала Дошо Седкъа» цун воIага Аликага а Фусам-наьнга Мурада Лидайга а дIалу ФСБ директора, эскара инарала Бортников Александра.
Тахан вай мехкахочун Келаматанаькъан Макшарипа Iалихана цIерагIа урамаш да, сийлен улгаш а спортивни яхьаш а я. Къаман воI вицлургвац ноахалашта.